Komasacja gruntów – rewolucyjne zmiany w układzie przestrzennym Bogucina

W drugiej połowie lat dwudziestych ubiegłego wieku wdrożono postępowanie mające na celu likwidację negatywnych skutków reform uwłaszczeniowych. Spowodowało ono największe przemiany w układzie zagospodarowania przestrzennego w dziejach Bogucina.

W dniu 21 lipca 1928 r. 25 mieszkańców wsi, a wśród nich wyszczególnieni: Jan Rozwadowski, Leonard Wójcik, Piotr Wójcik, Wojciech Kowalczyk i Stanisław Wójcik złożyło wniosek do Powiatowego Urzędu Ziemskiego w Puławach o wdrożenie postępowania scaleniowego (komasacji) odnośnie ich gruntów. Sprawa ta została przekazana do Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Lublinie, który przychylając się do wspomnianego wniosku postanowił objąć postępowaniem scaleniowym zarówno te, jak i wszystkie pozostałe Bogucińskie grunty, o łącznej powierzchni 578 ha, będące w posiadaniu miejscowych chłopów. Oczywiście postępowanie nie dotyczyło majątku folwarcznego, pozostającego w dalszym ciągu częścią dóbr garbowskiego dziedzica Zygmunta Broniewskiego.

Koronnym argumentem do przeprowadzenia procesu scaleniowego było nadmierne rozdrobnienie gospodarstw w wyniku nieustannych podziałów majątków pomiędzy licznymi członkami rodzin, które zostało zapoczątkowane krótko po uwłaszczeniu chłopów w roku 1864.

Wieś w okresie scalenia była przeludniona, a o charakterze tego przeludnienia najdobitniej świadczy statystyka demograficzna ówczesnego powiatu puławskiego, z której wynika, że w 1921 r. w miastach mieszkało 10 612 ludzi (7, 1%), w osadach miejskich 24 256 (16, 3%), a we wsiach 114 153 (76,6%).

Poszczególne parcele podlegające komasacji były bardzo wąskie. Gospodarstwa składały się zwykle z 4 do 8 działek. Średni stosunek szerokości działek do ich długości wynosił jak, 1 do 500, co oznaczało, że działka  o długości 2km miała zaledwie 4 m szerokości. Znane były przypadki, gdzie do bronowania pola używano zaledwie jednej brony, ponieważ druga już nie mieściła się pośród miedzami rozgraniczającymi własności rolne poszczególnych właścicieli. Ta sytuacja rodziła pilną potrzebę stworzenia nowego układu podziału gruntów. Niektóre z istniejących wówczas gospodarstw przybrały formę karłowatą, wobec czego ich dalsze prowadzenie w takim kształcie nie miało uzasadnienia ekonomicznego. Według stosownych ustaleń, gospodarstwa te w ramach scalenia miały podlegać uzupełnieniu swych powierzchni do 4,5 ha. Tak się jednak nie stało, bowiem 28 gospodarstw w dalszym ciągu dysponowało powierzchnią poniżej 4 ha.

Akcją scaleniową objęto w sumie 96 właścicieli ziemskich, którzy zamieszkiwali do tej pory w 81 domostwach. Wiązało się to z przemieszczeniem gospodarstw w obrębie całej miejscowości, co z kolei spowodowało, że ponad 40% ogólnej liczby gospodarstw zmieniło swoją dotychczasową lokalizację.
W ten oto sposób powstały: I i II kolonia Bogucin, kolonia pod Ługowem oraz kolonia wzdłuż szosy warszawskiej (od stawu za dworkiem do byłego lasu dworskiego), której nadano nazwę Lasek Bogucki. Pierwszy człon nazwy – Lasek – w pełni oddawał stan drzewostanu, jaki pozostał po dawnym lesie dworskim, natomiast przymiotnik Bogucki, jest niepoprawną odmianą nazwy miejscowości. Wystarczyło to w zupełności, aby następne pokolenia zaczęły snuć domysły i rozpowszechniać legendy o Boguckim, jako rzekomym, pradawnym właścicielu wsi.

Proces scaleniowy polegał na tym, że jego poszczególni uczestnicy z reguły sami dokonywali wyboru miejsc pod przyszłe zasiedlenia. Kierowano się m.in. regułą pozwalającą na wybór sąsiadujących ze sobą działek przez rodzeństwa lub krewnych. Nie zabrakło przy tym sprzeciwów dotyczących niektórych propozycji lokalizacji gruntów. Wśród przyczyn owego niezadowolenia odnotowano m.in. takie jak: zbytnie nierówności terenu, załamania granic działek, brak możliwości odprowadzenia wód opadowych, znaczna głębokość występowania wody pitnej (potrzeba kopania głębokiej studni) oraz zbyt duża odległość od przyszłych zabudowań do łąk. Zastrzeżenia dotyczyły również wielkości obszaru niektórych działek. Dopiero zebranie wiejskie, zwołane w dniu 20 września 1931 r. przez sołtysa wsi Józefa Karmana położyło kres tym utarczkom i dało zadośćuczynienie większości sprzeciwiających się przyjętej formie scalenia. W zebraniu, w którym udział wzięło 60 uprawnionych do głosowania, podjęto jednogłośną uchwałę o zaniechaniu dokonania ponownych pomiarów dotychczasowego stanu posiadania na całym obszarze scalenia. Ustalono ponadto, że jeżeli pomiędzy obszarem przyjętym na podstawie (…) dokumentów, a obszarem otrzymanym na skutek dokonania nowych pomiarów granic gruntów mierzonych szczegółowo okaże się różnica, to różnicę tę należy rozrzucić na poszczególne gospodarstwa proporcjonalnie do powierzchni…

Dokonano również wyznaczenia wspólnej parceli wiejskiej, przeznaczonej pod przyszłą budowę Szkoły Podstawowej. Początkowo propozycja dotyczyła miejsca, gdzie droga z Tomaszowic skręca w prawo do szosy warszawskiej. Ostatecznie jednak, jak wynika z relacji Marianny Flisiak i Stanisława Kowalczyka, w wyniku sprzeciwu jednego z mieszkańców wsi odstąpiono od tego pomysłu i wybrano plac, na którym obecnie znajduje się Szkoła wraz z przyległym do niej boiskiem oraz były Dom Nauczyciela. Pozwoliło to w końcu wdrożyć postępowanie scaleniowe oparte na projekcie opracowanym na podstawie prac wykonanych przez mierniczego Józefa Wyszomirskiego. Według tego opracowania obszar scalania obejmował następujące użytki:

Dodatkowych wyjaśnień wymagają nazwy poszczególnych użytków rolnych. Jak podaje Okręgowy Urząd Ziemski: grunty zaserwitutowe, z których część (las w Mesznie o pow. 20,3 ha i łąki pod Karolinem o pow. 20,7 ha) podlegała wyłączeniu spod komasacji, to ziemie otrzymane za serwituty, czyli odwieczne prawo chłopów do korzystania z dóbr dworskich. Grunty ukazowe, to własności ziemskie otrzymane w roku 1864 przez miejscowych chłopów na podstawie wspomnianego już ukazu carskiego. Natomiast „Działka Waluń” i kol. Garbów nr2 to grunty nadane w roku 1889 przez właściciela dóbr Garbów – Aleksandra hrabiego Jezierskiego, przy czym ówczesny Waluńczęściowo pokrywałlas, zaś kol. Garbów nr 2 była całkowicie zalesiona i nosiła nazwę Brzegi. Jak widać, wystarczyło niespełna 40 lat, aby znikło z powierzchni tych działek ponad 30 ha lasu.

Wieś posiadała wspólne dobra, czyli wygon o powierzchni 1,98 ha i położony obok niego staw o powierzchni 0,7 ha, które znajdowały się przy drodze prowadzącej do gruntów położonych w kolonii Waluń. Pod drogi wiejskie przeznaczono w sumie prawie 7,5 ha.

W planie scaleniowym ujęto również obszar wspomnianego wcześniej lasu chłopskiego, który według opinii Komisarza Ochrony Lasów z dnia 19 marca 1932 r., w wyniku niekontrolowanego wyrębu przestał wykazywać cechy lasu ochronnego i podlegał dalszemu wykarczowaniu w celu zamiany użytków leśnych na rolne. Mowa tu o powstałej kolonii Lasek Bogucki.

W trakcie przeprowadzania postępowania scaleniowego podjęto decyzję odstąpienia od wykonania melioracji gruntów, przez co zachowały się występujące na terenie wsi stawy, jeziorka, sadzawki i rozlewiska. Większość z nich zmazały z mapy Bogucina dopiero powojenne prace melioracyjne, które doprowadziły do nadmiernego osuszenia terenu i znacznego obniżenia wód gruntowych. Niewielu już dziś pamięta wylane wodami po brzegi stawy, rojące się od wielu gatunków ryb i bogatej flory. Największy z nich znajdował się w miejscu, gdzie dziś mieści się płyta boiska piłkarskiego BKS Bogucin. Tuż za nim (w kierunku zachodnim) mieścił się kolejny, a w kierunku na południe jeszcze jeden. Dwa następne stawy usytuowane były przy granicy z Garbowem, po lewej stronie drogi z Bogucina do garbowskiego kościoła. Ostatni zaś opodal granicy z Ługowem, pośrodku pomiędzy dzisiejszą kolonią pod Ługowem a tzw. Koreą, czyli kolonią powstała w wyniku powojennej parcelacji gruntów folwarcznych. Do dziś zachowały się jedynie te, które powstały najpóźniej, bo w końcu XIX wieku. Chodzi tu o stawy położone obok Dworu Lwowskiego.